Roztropność w kwestii cudów - o psychoterapii.

Spotyka się trzech psychoterapeutów: psychoanalityk, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny i psychoterapeuta humanistyczny. Każdy z nich leczy pacjenta, który moczy się w nocy na tle nerwowym. "Mój pacjent już wie dlaczego to robi" - mówi psychoanalityk. "Mój już tego nie robi" - mówi psychoterapeuta poznawczy. "A mój jest z tego dumny" - odpowiada psychoterapeuta humanistyczny. 

Psychoterapia zaczyna być w naszym kręgu kulturowym coraz bardziej popularna. Ludzie zaczynają szukać pomocy psychologicznej nie tylko w przypadku doświadczania zaburzeń czy dysfunkcji psychicznych, ale coraz częściej sięgają po nią także w rozwiązywaniu swoich problemów w relacjach interpersonalnych czy też problemów rodzinnych i wychowawczych. Jeszcze inni szukają w psychoterapii po prostu leku na ból istnienia lub płatnego przyjaciela, któremu można wysmarkać się w rękaw. Co natomiast napotyka człowiek decydujący się na skorzystanie z psychoterapii -  zwalczającą się różnorodność. Już w 1963 roku dwóch amerykańskich badaczy Ford i Urban wyodrębniło 400 różnych podejść terapeutycznych, a od tego czasu liczba ta zatrważająco wzrosła. Obok podejść dbających o naukową dyscyplinę i skierowanych na leczenie dokładnie zdiagnozowanych zaburzeń (np. podejścia poznawcze i behawioralne), są wśród nich także podejścia mniej naukowe, chcące być określane bardziej mianem sztuki niż nauki (np. psychoanaliza, psychoterapia humanistyczna). Są też wreszcie takie, które są zwykłą szarlatanerią i godzą w zdrowy rozsądek, a nawet mogą być niekiedy niebezpieczne (neurolingwistyczne programowanie NLP, ustawienia hellingerowskie). Terapie systemowe, terapia racjonalno-emotywna, terapia multimodalna, terapia Gestalt, terapia skoncentrowana na kliencie -  jak odnaleźć się w tym gąszczu możliwości ma człowiek, który nie jest specjalistą? Pewnie, że można przyjąć postawę obojętną i patrzeć tylko na efekty w myśl zasady: "To nie ważne kto z kim śpi, ważne żeby dzieci były zdrowe i muzykalne." Ja jednak apelowałbym o roztropność w kwestii cudów i o pokuszenie się o krytyczne spojrzenie, zanim udamy się do psychoterapeuty.

Nie sposób w blogowym wpisie przeprowadzić ani dokładniej analizy poszczególnych nurtów terapeutycznych - ich skuteczności i zastosowań, ani rzetelnej krytyki tychże. Poniżej zamieszczam więc dwa teksty w formacie pdf dla dociekliwych. Pierwszy z nich to dość obszerne źródło wiedzy na temat najpopularniejszych nurtów psychoterapii - zebrane i opublikowane przez czołową badaczkę tego zjawiska w Polsce Lidię Grzesiuk. Drugi tekst to artykuł znanego krytyka psychoterapii i nienaukowego podejścia do psychologii Tomasza Witkowskiego. Zainteresowanych odsyłam to tych lektur, sam natomiast chciałbym zwrócić uwagę tylko na jedną kwestię

Kiedy Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne w 1995 opublikowało wyniki szeroko zakrojonych wieloletnich badań nad skutecznością psychoterapii środowisko psychologiczne zawrzało. Okazało się, że owszem potwierdzona zastała skuteczność psychoterapii jako takiej, jednak badania nie potwierdziły jakoby jedna szkoła terapeutyczna okazała się skuteczniejsza od drugiej. Zaobserwowana wzmożona skuteczność dotyczyła tylko poszczególnych dobrze zdiagnozowanych zaburzeń - jak depresja, zaburzenia lękowe czy zaburzenia osobowości i odnosiła się głównie do nurtu poznawczo-behawioralnego. W pozostałych przypadkach skuteczność setek różnorodnych szkół terapeutycznych  okazała się być na tym samym poziomie. Skłoniło to badaczy takich jak Michael Lambert czy Jerome Frank do poszukiwania czynników wspólnych, działających w różnych metodach terapeutycznych. Za podstawowy "czynnik leczący" psychoterapii uznali oni wzbudzanie nadziei przez terapeutę. Człowiek zyskuje wiarę, że niepożądany stan rzeczy, z którym przyszedł do psychoterapeuty może się zmienić i sam ten fakt powoduje dużą zmianę. Innym czynnikiem opisanym przez badaczy jest pobudzenie emocjonalne podczas trwania terapii. Człowiek chowający swoje emocje i nie mający do nich dostępu podczas terapii zyskuje możliwość do ich wyrażenia i poznania, a to przynosi mu ulgę. Innym wspólnym czynnikiem dla różnych nurtów psychoterapii jest zachęcanie pacjenta do poszukiwania nowych sposobów zrozumienia siebie i swojej sytuacji. Spojrzenie na sprawy na nowo i ponowne ich rozpatrzenie porządkuje je i pozwala odkryć nowe rozwiązania. Ostatnim czynnikiem, na który wskazali badacze jest przeżywanie korektywnej relacji emocjonalnej z terapeutą - czyli mówiąc krótko przyjaźń za pieniądze. 

Nie negując zasadności psychoterapii zadaję pytania: Jeśli tak przedstawia się jej działanie, to czy czasem inne czynniki w życiu człowieka jak na przykład dobre przyjacielskie relacje, wsparcie członków rodziny albo opieka duszpasterska, nie spełniają tych samych funkcji? A skoro tak, to czym takim wyróżnia się psychoterapeuta i jego okryte często otoczką tajemniczości techniki? Może warto byłoby nie udawać, że psychoterapia jest tym, czym nie jest? Może warto byłoby poprzestać na podejściu, w myśl którego psychoterapeuci powinni zajmować się wyłącznie ograniczoną liczbą dobrze zdiagnozowanych zaburzeń i dysfunkcji, stosując obiektywne i naukowo potwierdzone techniki? Może psychoterapia powinna być bardziej rzemiosłem, a mniej poezją? 

Terapia zamiast życia - dr Tomasz Witkowski

Psychoterapia - szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy - L. Grzesiuk